(अर्जुनीमोर मतदारसंघाचा विशेष अभ्यास)
- महाराष्ट्रातील विधानसभेच्या निवडणुकांमध्ये यंदा निवडणूक प्रचारात आणि निकालात पारंपरिक मुद्द्यांपेक्षा “पैसे वाटप” आणि उपजातींची समीकरणे या दोन घटकांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली. विशेषतः अर्जुनीमोर मतदारसंघात या दोन मुद्द्यांनी निकालांवर निर्णायक परिणाम घडवून आणल्याचे दिसून आले आहे.
### पैसेवाटपाचा प्रभाव: तात्कालिक लाभांचा खेळ*l
निवडणुकीच्या प्रचारादरम्यान मतदारांना आकर्षित करण्यासाठी उमेदवारांनी सर्रास **रोख पैसे वाटप** केले. सामान्यतः या मतदारसंघात सरकारच्या योजनांच्या प्रभावाने जनतेच्या खात्यात धनराशीसह आर्थिक लाभ दिले जात असताना, मतदानाच्या अंतिम दिवसांत रोकड वाटपाने निवडणूक प्रक्रिया विकृत केली.
अशा परिस्थितीत, सामान्य मतदारांसाठी तात्कालिक लाभ हा दीर्घकालीन योजनांपेक्षा अधिक महत्त्वाचा ठरला. “आम्हाला आता काही तरी हवे आहे, भविष्यात काय होईल ते नंतर पाहू,” असा सर्रास विचार मतदारांत दिसून आला. ही मानसिकता निवडणुकीच्या प्रक्रियेसाठी चिंताजनक आहे.
### उपजातींच्या समीकरणांनी साधलेले गणित
अर्जुनीमोर मतदारसंघ हा बहुजातींचा मतदारसंघ असल्याने यंदा उपजातींच्या (उदा. कोसऱ्या-बावण्यांच्या) गणितांवर मोठा भर उमेदवारांनी दिला. प्रत्येक उपजातीच्या प्रभावी नेत्यांना आपल्या बाजूने खेचण्याचा प्रयत्न अनेक पक्षांकडून झाला. मतदारांना जातीय आधारावर विभागून, विशिष्ट वर्गाचा प्रबळ पाठींबा मिळवण्याचा प्रयत्न स्पष्टपणे दिसून आला.
विशेष म्हणजे, केवळ जातीचे मुद्देच नाही, तर जातींमधील उपविभाग आणि त्यांचे स्थानिक नेत्यांसोबतचे समीकरणही निकालांसाठी निर्णायक ठरले.
### सरकारच्या योजनांचा प्रभाव अपुरा
शेतकरी सन्मान निधी, “लाडकी बहीण” योजना, युवा प्रशिक्षण अशा विविध योजनांमुळे सरकारने मोठ्या प्रमाणावर मतदारांवर प्रभाव टाकण्याचा प्रयत्न केला. मात्र, या योजनांचा प्रभाव मतदानाच्या दिवसापर्यंत मर्यादित राहिला. प्रत्यक्ष पैसेवाटपाच्या रणनीतीने या योजनांचा प्रभाव कमी केला.
मतदारांचा विश्लेषण करता, योजनांमुळे दीर्घकालीन लाभ होणार असला तरीही तात्कालिक लाभ देणाऱ्या गोष्टींनी निवडणुकीतील कल बदलला.
### राज्यव्यापी परिणाम: एक चिंताजनक पॅटर्न
अर्जुनीमोर मतदारसंघाचा अनुभव फक्त स्थानिक मर्यादित नाही. राज्यभरात, विशेषतः ग्रामीण आणि उपनगरी भागांमध्ये, मतदारांच्या मानसिकतेत हा बदल दिसून येतो. पैसे वाटप आणि जातींच्या समीकरणांचा वापर ही गोष्ट आता सार्वत्रिक स्वरूपाची झाली आहे. यामुळे निवडणूक प्रक्रियेतील नैतिकता आणि लोकशाही मूल्यांचा ऱ्हास होत आहे.
## निवडणूक प्रक्रियेसमोरील आव्हाने आणि उपाय:
मतदारांमध्ये जागरूकता आणि साक्षरता वाढवणे ही काळाची गरज आहे. निवडणूक आयोगाकडून पैसे वाटपावर बंदी घालण्याचे अनेक प्रयत्न झाले असले, तरी त्याची प्रभावी अंमलबजावणी होणे आवश्यक आहे.
– सुधारित कायदे: पैशांच्या वाटपासंदर्भातील नियम अधिक कठोर करणे गरजेचे आहे.
– मतदारांची साक्षरता: मतदारांना त्यांच्या हक्कांची जाणीव करून देणारी आणि तात्कालिक लाभाऐवजी दीर्घकालीन परिणामांचा विचार करण्यास प्रवृत्त करणारी मोहिम हवी.
-लोकशाही प्रक्रियेतील सहभाग: मतदारांना जातींवर आधारित प्रचार आणि कॅश वाटपाचे धोके समजावून सांगणे महत्त्वाचे आहे.
### लोकशाहीचे भविष्य
अर्जुनीमोरसारख्या मतदारसंघात निवडणूक प्रक्रियेत पैसेवाटप आणि जातीय समीकरणांच्या अतिरेकी वापरामुळे लोकशाही मूल्ये कमजोर होण्याचा धोका निर्माण झाला आहे. यावर उपाय शोधणे आणि लोकशाही प्रक्रियेचा शुद्धीकरण करणे ही राजकीय पक्ष आणि निवडणूक आयोगासमोरील प्रमुख जबाबदारी आहे.
मतदानाचे महत्त्व आणि त्याची परिणामकारकता टिकवायची असेल, तर निवडणूक प्रक्रियेत अधिक पारदर्शकता आणि मतदारांमध्ये जागरूकता निर्माण करणे गरजेचे आहे. *निवडणूक फक्त विजयासाठीची लढाई न राहता, ती नैतिकतेसाठीही असावी, अशी अपेक्षा आहे.
-राकेश भास्कर 9112355244
