गोंदिया, दि. २ मार्च २०२५: बौद्धगया येथील महाबोधी महाविहाराला ब्राह्मणी व्यवस्थेच्या ताब्यातून मुक्त करून त्याचे संपूर्ण प्रबंधन बौद्ध भिक्खू आणि बौद्ध समुदायाच्या हाती सोपवण्याच्या मागणीसाठी एक मोठे आंदोलन आकार घेत आहे. या मागणीसाठी गुरुवार, दि. ६ मार्च २०२५ रोजी दुपारी १२:०० ते सायंकाळी ५:०० वाजेपर्यंत गोंदिया येथील प्रशासकीय इमारतीजवळ, तहसील कार्यालयासमोर धरणा आंदोलन आयोजित करण्यात आले आहे. बौद्धगया महाबोधी महाविहार मुक्ती कृती समिती, गोंदिया यांच्या वतीने हे आंदोलन होत असून, सर्व बौद्ध बांधवांना आणि समर्थकांना यात सहभागी होण्याचे आवाहन करण्यात आले आहे.
आंदोलनाचा इतिहास आणि मागणी
महाबोधी महाविहार हे बौद्ध धर्मियांचे सर्वात पवित्र स्थळ मानले जाते, जिथे गौतम बुद्धांना ज्ञानप्राप्ती झाली. मात्र, १९४९ मध्ये लागू झालेल्या बोधगया मंदिर प्रबंधन कायद्यांतर्गत (बी.टी.एम.सी. अॅक्ट १९४९) या मंदिराच्या व्यवस्थापनावर बौद्धांचा पूर्ण अधिकार राहिलेला नाही. या कायद्यानुसार स्थापन झालेल्या बोधगया मंदिर प्रबंधन समितीत नऊ सदस्य असतात, परंतु त्यापैकी फक्त चार सदस्य बौद्ध असतात, तर उर्वरित पाच सदस्य, ज्यात अध्यक्ष (जिल्हाधिकारी) यांच्यासह, हिंदू असतात. यामुळे बौद्ध समुदायाला आपल्या पवित्र स्थळाच्या व्यवस्थापनातून वंचित ठेवले गेले आहे, असा आरोप आंदोलकांचा आहे. या अन्यायकारक व्यवस्थेला संपवून बी.टी.एम.सी. अॅक्ट १९४९ रद्द करावा आणि महाबोधी महाविहाराचे प्रबंधन पूर्णपणे बौद्ध भिक्खूंना द्यावे, अशी प्रमुख मागणी आहे.
यापूर्वीचे प्रयत्न आणि सध्याचे अनशन
या मागणीसाठी यापूर्वीही अनेकदा आंदोलने झाली आहेत. विशेषतः, पूज्य अनागरिक धम्मपाल आणि पूज्य भंते सुरई ससाई यांच्या नेतृत्वाखाली ही चळवळ पुढे सरकली आहे. सध्या, गेल्या २० दिवसांपासून बौद्धगया येथे भंते विनाचार्य आणि इतर पूज्य भंते यांनी आमरण उपोषण सुरू केले आहे. हे उपोषण बौद्ध समुदायाच्या भावना आणि त्यांच्या हक्कांसाठीच्या लढ्याचे प्रतीक बनले आहे. आंदोलकांचे म्हणणे आहे की, महाबोधी महाविहारावर ब्राह्मणी अतिक्रमण झाले असून, त्याला मुक्त करून ही विश्व धरोहर असलेली बौद्ध विरासत वाचवणे गरजेचे आहे.
गोंदियातील आंदोलनाचे स्वरूप
६ मार्च रोजी गोंदियात होणारे धरणा आंदोलन हा या व्यापक चळवळीचाच एक भाग आहे. बौद्धगया महाविहार मुक्ती कृती समितीने यासाठी स्थानिक पातळीवर जनजागृती आणि संघटन सुरू केले आहे. या आंदोलनात “नमो बुद्धाय, जय भीम” या घोषणांसह बौद्ध समुदायाच्या एकजुटीचे प्रदर्शन होणार आहे. आंदोलनात सहभागी होऊन आपल्या धार्मिक आणि सांस्कृतिक हक्कांसाठी लढण्याचे आवाहन समितीने केले आहे. हे आंदोलन शांततापूर्ण मार्गाने होणार असून, प्रशासनाला निवेदन सादर करून मागण्यांची पूर्तता करण्याची मागणी केली जाणार आहे.
बौद्ध समुदायाचे आवाहन
बौद्धगया महाविहार मुक्ती कृती समितीने सर्व बौद्ध बांधवांना आणि बौद्ध धम्माचे समर्थकांना या आंदोलनात सहभागी होण्याची विनंती केली आहे. “हा केवळ धार्मिक प्रश्न नाही, तर आपल्या सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक वारशाला वाचवण्याची लढाई आहे,” असे समितीचे म्हणणे आहे. याशिवाय, देशभरातून आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावरही या आंदोलनाला पाठिंबा मिळत असल्याचे दिसून येत आहे. सोशल मीडियावरही “#महाबोधि_मुक्ति_आंदोलन” आणि “#Repeal_BTact1949” यांसारख्या हॅशटॅग्सद्वारे ही चळवळ जोर धरत आहे.
पुढील दिशा
गोंदियातील धरणा आंदोलनानंतरही ही चळवळ थांबणार नाही. बौद्धगया येथील अनशन आणि देशभरातील इतर आंदोलनांसह ही मागणी जोर धरेपर्यंत लढा सुरू राहणार आहे. बौद्ध समुदायाला विश्वास आहे की, त्यांच्या एकजुटीमुळे आणि अखंड प्रयत्नांमुळे महाबोधी महाविहार पुन्हा बौद्धांच्या नियंत्रणात येईल आणि त्याची पावित्र्यता अबाधित राहील.
या आंदोलनात सहभागी होऊन आपला आवाज बुलंद करण्याची ही वेळ आहे, असे बौद्धगया महाविहार मुक्ती कृती समितीने म्हटले आहे.
